کولر گازی وظیفه جذب هوای گرم داخل و تولید هوای خنک و مطبوع از طریق فرآیند تبخیر مایع مبرّد به گاز در اواپراتور کولر را دارا می باشد . کولر گازی از یک بخارکننده جهت جذب گرمای هوا (اواپراتور)، یک کمپرسور جهت متراکم کردن گاز مبرّد، یک کندانسور بیرونی جهت خنک کردن مبرد ، شیر انبساط تشکیل گردیده است.
کولرهای گازی این وظیفه را دارند که هوای گرم داخل ساختمان را توسط تبخیر مایع مبرد در اواپراتور کولر تبدیل به هوای مطبوع و خنک کند.
اگر بخواهیم سیستم کولرهای گازی را دسته بندی کنیم، طبق این دسته بندی ما دو نوع کولر گازی داریم:
تهویه مطبوع شاخه‌ای از تأسیسات در مهندسی مکانیک است و باتوجه به عملکرد و کاربری سیستم‌های مختلف در این زمینه، دارای تنوع بالایی می‌باشد که کولر گازی یکی از این سیستم‌ها است.
کولرهای گازی معمولاً در چند مدل ساخته می‌شوند:
_کولرهای یک تکه یا پنجره‌ای کولرهای دو تکه (اسپلیت)
_کولرهای پرتابل (قابل حمل) کولرهای ایستاده
_کولرهای سقفی یا کاستی کولرهای داکتی یا کانالی
_کولرهای چند شعبه یا مولتی
کولرگازی پنجره‌ای شامل کندانسوری است که در انتهای این اتاقک و به سمت بیرون است و یک فن کندانسور در پشت آن است که هوا از طریق آن دمیده میشود و به حذف گرما از کندانسور کمک می‌کند. این کولرگازی‌ها به دلیل نداشتن حالت گرمایش، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. کولرگازی پنجره‌ای دارای ایراداتی است. از معایب این نوع کولرگازی، نداشتن ریموت کنترل و مصرف بالای برق و ایجاد سر و صدای زیاد است.
کولرهای دوتکه یا اسپلیت‌ها از دو واحد مجزا ساخته می‌شوند، یونیت خارجی شامل کمپرسور و کندانسور است که در خارج از ساختمان نصب می‌گردد و یونیت داخلی که واحد تبخیر (اواپراتور) در آن جای دارد در داخل ساختمان جای میگیرد.
یونیت خارجی و یونیت یا پنل داخلی توسط دولولهٔ مسی یا آلومینیومی به همدیگر مرتبط هستند. لولهٔ باریک تر، گاز سرد را از یونیت خارجی به یونیت داخلی منتقل می‌کند و لوله ضخیم تر کار خروج وانتقال گاز گرم را به یونیت و کمپرسور خارجی به عهده دارد. این کولرها معمولاً دارای دستگاه کنترل از راه دور هستند. این نوع کولرها شامل دو مدل معمولی و اینورتر هستند که در مدل اینورتر حداکثر شصت درصد (البته در شرایط ایدآل) از مصرف انرژی را نسبت به مدل معمولی کاهش می‌دهد.
نسل جدید کولرهای گازی یا اسپلیت‌ها، کولرهای اینورتر می‌باشد، که ممکن است مردم به کولرهای گازی اینورتر کولرهای گازی کم مصرف نیز بگویند. اینورتر یا مبدل برق دستگاه الکترونیکی است که جریان متناوب را به جریان مستقیم تبدیل می‌کند. جریان متناوب تبدیل شده می‌توانند بر اساس نیاز در هر ولتاژ و فرکانسی باشد که بوسیله ترانسفورماتورهای مناسب و مدارها کنترل میشود.
کولر گازی پرتابل یا قابل حمل، در ظرفیت‌های پایین ساخته میشود و دارای حالت گرمایش نیزهست. این مدل کولرگازی دارای ریموت کنترل است و به دلیل شکل آن، برای فضاهای کوچک اجاره‌ای یا استفاده موقت استفاده میشود. تمام بخش‌های مختلف کولر گازی ازجمله کندانسور، اواپراتور و…در یک مجموعه جا گرفته‌اند و درحالت سرمایش، گرمای موتور ازطریق لوله خرطومی پشت دستگاه به بیرون انتقال پیدا می‌کند.درنتیجه، این لوله خرطومی باید به پنجره یا منفذی که هوا را به بیرون انتقال می‌دهد وصل گردد.در غیراینصورت، گرمای خارج شده ازهوا دوباره از طریق همین لوله خرطومی به فضا برمی گردد و کار تهویه و سرمایش به درستی انجام نمی‌شود.اما در حالت گرمایش، نیازی به این کار نیست.گرمایش دراین نوع کولرگازی از طریق هیتر انجام میشود که زیاد مقرون به صرفه نیست.اما امکان استفاده ازاین حالت در کولرگازی پرتابل در نظر گرفته شده‌است.
کولر گازی ایستاده بر خلاف پرتابل دو تکه است به این معنی دارای واحد خارجی و داخلی می‌باشند. پنل داخلی آنها در داخل قرار میگیرد باید توجه داشت که پنل داخلی را نمی‌توان مانند پرتابل حمل و جابجا کرد اما پنل خارجی باید در فضای بیرون نصب گردد.
کولر گازی ایستاده در ظرفیت‌های بالا حدوداً تا ۹۶۰۰۰۰ بی تی یو تولید می‌شوند به همین علت در سالن‌های وسیع و بسیار بزرگ مناسب می‌باشد و استفاده می‌گردد.
کولرگازی ایستاده مصرف انرژی پایینی دارند و همچنین قدرت رطوبت زدایی بالای دارند.
کولرگازی سقفی یا کاستی ازجمله کولر اسپیلت های دو تکه می باشند که فرق عمده آن با اسپیلت دیواری در آن است که پنل داخلی دستگاه در سقف کاذب قرار میگیرد و از وسط مکش و از چهار جهت دهش هوا دارد و معمولا دارای کاربری تجاری و اداری می باشد و برای مکان هایی دارای ارتفاع سقف بیشتر از حد معمول مورد استفاده قرار می گیرد.
کولر های گازی سقفی جز سیستم تهویه مطبوع تجاری نام برده میشود و از دستگاهای تهویه مطبوع خانگی کاملا جدا است.
داکت اسپلیت یا اسپلیت کانالی یکی از رایج ترین سیستم های تهویه مطبوع در سطح جهان است، این سیستم همانند اسپلیت دیواری از یک واحد داخلی (هواساز) و یک واحد خارجی (کندانسور) تشکیل شده است که توسط لوله های مسی به یکدیگر متصل می گردند.
سرمایش و گرمایش در این سیستم توسط هواساز با مکش هوای داخلی انجام می پذیرد.
کولرهای گازی چند پنله یا همان مولتی اسپلیت ها سیستم هایی هستند که یونیت خارجی (کمپرسور و کندانسور) آن به بیش از دو پنل داخلی متصل می شود.
داخل یونیت خارجی دستگاه یک کمپرسور گاز و یک کندانسور و یک فن خنک کننده کندانسور می‌باشد که عملکرد آن همانند یخچال و فریزر می‌باشد. بدین صورت که کمپرسور گاز را کمپرس کرده و راهی کندانسور و سپس از طریق لوله‌های رابط به یونیت داخلی می‌رساند که داخل لوله‌های مویین این گاز متراکم میشود و باعث میشود گاز از حالت فشرده خارج شود و در کوئل (اواپراتور) گردش نماید. گازی که در کوئل می‌چرخد، در حال جوشیدن است که گرمای مورد نیاز خود برای جوشش را از مولکول های هوای گرمی که به فین های کوئل برخورد می‌کند بدست می‌آورد، بنابراین مولکول های هوا سرد شده و سبب کاهش دمای محیط میشود، سیکل حرکت هوای محیط که به صورت بسته انجام میشود به عهده فن (blower) می‌باشد.
نصب اينورتر در کولرگازي باعث افزايش راندمان آنها مي‌شود. تميز بودن کندانسور کولر به لحاظ عبور جريان هوا تا ميزان زيادي از جريان برق مصرفي کولر مي‌کاهد.
نصب کندانسور کولرهاي گازي در سايه باعث جلوگيري از اتلاف ميزان قابل توجهي از انرژي مصرفي آنها خواهد شد. درصورت امکان کولر گازي را در مسير باد نصب کنيد، زيرا اين کار باعث انتقال حرارت بهتر در کندانسور شده و در نتيجه افزاش بازده و کاهش مصرف انرژي حاصل خواهد شد.
سعي شود محوطه پشت کولر داراي فضاي مناسبي جهت گردش هوا باشد. درزگيري مناسب اطراف کولر، قرار نداشتن در معرض تابش مستقيم خورشيد، سرويس به موقع و تميز نمودن فيلترهاي هوا و رادياتور، تاثير به سزايي در کاهش مصرف انرژي الکتريکي دارند.
برق مصرفي کولرهاي گازي همزمان با استفاده از لامپ‌هاي کم مصرف (بدليل تشعشع حرارتي کمتر اين لامپ‌ها) به ميزان قابل توجهي کاهش مي‌يابد. تمامي کولرهاي گازي داراي درجه تنظيم دما (ترموستات) هستند. لذا با توجه به اينکه بهترين درجه برودت منزل در فصل تابستان بين ٢٠ تا ٢٥ درجه سانتي گراد است، بايد از سرد کردن بيش از حد محل سکونت خودداري کرد.
استفاده بي مورد يا همزمان از وسايل خانگي گرمازا مانند اجاق، سماور، لامپ رشته اي و… باعث افزايش بارگرمايي محيط مي‌شود که اين امر زمان کار کولر گازي را جهت رسيدن به برودت مطلوب، افزايش داده و در نتيجه منجر به مصرف بيش از اندازه انرژي الکتريکي در کولر گازي خواهد شد؛ بنابراين کارهايي نظير پخت و پز، اتوکشي و… را درساعاتي انجام دهيد که گرماي هوا کمتر است. در تابستان معمولاً سه منبع عمده گرماي ناخواسته درمنزل وجود دارد، گرماي هواي خارج که ازطريق سقف و ديوار هدايت مي‌شود؛ گرمايي که از لامپ‌ها و لوازم خانگي انتشار مي‌يابد و نور خورشيد که از راه پنجره‌ها به داخل مي‌تابد. با استفاده از سايبان، پرده کرکره يا پرده پارچه‌اي با رنگ روشن، مي‌توان نور خورشيد را به سمت بيرون منعکس كرد.
اولین گام محاسبه BTU موردنیاز شماست. دومین مرحله انتخاب کولر با مصرف انرژی پایین‌تر مثلا A+ یا بالاتر است.
اطلاعاتی که برای خرید کولرگازی موردنیاز شماست، عبارتند از: نوع پنل، توان سرمایی و گرمایی آنها، ابعاد، وزن و صدای کولر هنگام کار است. توجه داشته باشید اسپلیت‌ها یا کولرهای دوتکه نیازمند فضای بیرونی هم هستند، بنابراین به محل نصب آن نیز فکر کنید.
موتور برخی از این کولرها مخصوص مناطق مرطوب و گرم ساخته شده، بنابراین به محل جغرافیایی کولر که قرار است کار کند، خوب توجه کنید. به یاد داشته باشید کولرهای پنجره‌ای میزان برق بیشتری نسبت به اسپیلت‌ها مصرف می‌کنند.
از نمایندگی مجاز خرید کنید. به نوع گارانتی و شرایط آن توجه داشته باشید.
به خدمات پس از فروش خوب توجه کنید چون گاهی قیمت خدمات حتی از قیمت خود کولر بیشتر است. از فروشنده بخواهید دفترچه راهنمای فارسی در اختیار شما بگذارد تا از بهترین شرایط مصرف کولر آگاهی داشته باشید.
عدم انطباق کولرهای گازی با نوع منطقه آب و هوایی باعث افزایش شدید هزینه‌های برق مصرفی مشترکین میشود.
در فصل گرما استفاده از کولرهای گازی یکی از پرمصرف‌ترین وسایل خانگی محسوب میشود. در صورتی‌که مردم در هنگام خرید به مشخصات کولرهای گازی توجه کرده و کولرهایی متناسب با اقلیم آب و هوایی خود انتخاب نمایند، نه تنها عمر کولرخود را افزایش می دهد، بلکه باعث کاهش مصرف برق و هزینه‌های مربوط به آن می‌شوند.
کولرهای گازی به سه کلاس آب و هوایی معتدل (T۱)، خنک (T۲) و گرمسیری (T۳) تقسیم می‌شوند. کولرهایی که دارای کلاس آب و هوایی گرمسیری هستند درمناطق گرمسیر مانند کاشان ،هرمزگان، بوشهر، خوزستان وسیستان بلوچستان استفاده می‌شوند. نوع کلاس آب وهوایی هر کولر بر روی برچسب انرژی آن درج شده است.
در هنگام خرید کولرهای گازی به برچسب انرژی آن دقت کنید این برچسب‌ها حاوی اطلاعاتی است که مصرف کنندگان می‌توانند انواع مختلف این دستگاه را با توجه به شاخص مصرف انرژی تعیین شده، رده‌های بازدهی انرژی (A تا G)، مقایسه نمایند. کولرهای گازی معمولاً دارای درجه تنظیم دما (ترموستات) هستند. تنظیم دمای مناسب برای فصل گرم که بین ۲۴ تا ۲۶ درجه سانتیگراد است باعث می شود تا هنگام رسیدن دمای اتاق به دمای تنظیم شده کولر به طورخودکارخاموش شود، بنابراین انرژی کمتری مصرف می‌کند.
بر اساس اعلام سازمان بهره‌وری انرژی ایران (سابا)، کارشناسان سابا به مردم پیشنهاد می‌کنند که کولرهای گازی را از مبادی و فروشگاه‌های معتبر تهیه نمایند و حتما کولری را خرید نمایند که دارای نشان استاندارد و برچسب انرژی بالاتر از A باشد، این توجه باعث خواهد شد تا حدود ۲۰ درصد در هزینه برق مصرفی خود صرفه‌جویی نمایند.
تمیز بودن کندانسور کولر به لحاظ عبور جریان هوا به میزان زیادی از انرژی الکتریکی مصرفی کولر می کاهد، ضمناً پیشنهاد میشود که درصورت امکان کولر گازی را در مسیر باد نصب کنند، زیرا این کار موجب افزایش تبادل حرارت در کندانسور و در نتیجه افزایش بازدهی کولرهای گازی و کاهش مصرف برق خواهد شد.
سیستم‌های سرمایشی که در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند در نقاط مختلف متفاوت می‌باشند.
از جمله این سیستم‌ها که عمدتاً در مناطق جنوب و شمال کشور به علت آب و هوای گرم و مرطوب مورد استفاده قرار می‌گیرند،کولر گازی می‌باشد.
حدود ۷۰ درصد از خانوارهای ایرانی در فصل گرما از کولر های آبی و یا گازی برای خنک کردن محیط زندگی خود استفاده می‌کنند.
توان کولرهای آبی در حدود ۵۰۰ وات و در مورد کولرهای گازی بالغ بر ۲۰۰۰ وات است.
کولرهای آبی در مناطقی که رطوبت هوا بالا است،مانند شمال و جنوب کشور از کارایی خوبی برخوردار نیستند،لذا در این مناطق از کولرهای گازی به طور گسترده استفاده میشود.
لکن در مناطقی که شرایط آب و هوایی برای استفاده از کولر آبی مساعد است، استفاده از کولر گازی اشتباه است.
در مورد کولرهای آبی نیز می توانید با رعایت مواردی مثل سایه بان مناسب برای کولر و استفاده از دور کند به جای روشن و خاموش کردن های پی در پی و استفاده از دور تند می توانید مصرف برق این کولرها را تا حد قابل توجهی کاهش دهید.
در ضمن تفاوت اصلی کولرهای گازی و آبی علاوه بر ساختار و نظام کاری آنها نبود ترموستات در سیستم کنترلی کولر آبی می باشد که بتواند زمان روشن بودن کولر را با توجه به دمای محیط مدیریت کند که این خود عیب بزرگی محسوب می شود و سبب می شود تا در فصول گرم مثل تابستان به علت روشن ماندن کولر در تمامی ساعات شب سبب سرما خوردگی و بیماری افراد استفاده کننده از این نوع کولر شود که البته کولر گازی این مشکل را ندارد و خوشبختانه این مشکل با استفاده از کلید هوشمند کولر آبی قابل حل می باشد.
مصرف بالای انرژی الکتریکی در کولرهای گازی، اهمیت بهینه سازی و کنترل مصرف انرژی الکتریکی را در این وسایل ایجاب می‌نماید.
مقدار انرژی مصرفی در کولرهای گازی تابع عوامل مختلفی است که از مهم‌ترین عوامل تأثیر گذار بر مصرف انرژی الکتریکی کولرهای گازی می‌توان به محل نصب، سرویس و نگهداری مناسب و تناسب ظرفیت برودتی کولر با فضای مورد استفاده (از لحاظ مساحت، دما و رطوبت) اشاره نمود.
لازم است در موقع خرید کولر گازی به مساحت فضایی که نیاز به برودت دارد توجه نماییم.
هنگام خرید دستگاهی را انتخاب کنید که دارای علامت استاندارد و برچسب انرژی باشد و با توجه به برچسب انرژی دارای بالاترین درجه کار آیی و بازدهی باشد.
نسبت توان خروجی به توان ورودی هر دستگاه برقی، بازده انرژی خوانده میشود و در کولرهای گازی این رقم از حاصل تقسیم ظرفیت سرمایشی کل به توان ورودی موثر، بدست می‌آید و به E.E.r موسوم است.
در هنگام خرید کولر گازی، در کاتالوگ آن به ضریب E.E.r، رتبه انرژی و کلاس کولر با توجه به شرایط اقلیمی منطقه توجه فرمایید. هرچه این شاخص‌ها بالاتر باشند،کارایی کولر بیشتر است. برای کولرهای با ظرفیت کمتر از Btu/h ۲۰۰۰۰، می‌بایست E.E.r حداقل برابر با ۷/۱۰ باشد.
کمپرسور مهم‌ترین قسمت کولر است. در حال حاضر سه تکنولوژی برای ساخت کمپرسور به کار می‌رود.
جدول زیر ویژ‌گی‌های هر یک را نشان می‌دهد:
اگر در یک منطقه‌ی گرمسیری زندگی می‌کنید و به توان خنک کنندگی بالا (بیش از ۲۴۰۰۰ btu )نیاز دارید، کمپرسورهای اسکرول بهترین انتخاب هستند.
اگر در یک منطقه‌ی گرمسیری زندگی می‌کنید و به توان خنک کنندگی بالا (بیش از ۲۴۰۰۰ btu )نیاز ندارید،کمپرسورهای پیستونی بهترین انتخاب هستند. چنانچه کولر را در محلی نصب می‌کنید که تابش مستقیم آفتاب ندارد و هوا به خوبی در آن جریان دارد، کمپرسورهای روتاری (از نوع تروپیکال) گزینه‌ی مناسبی هستند.
اگر در یک منطقه‌ی معتدل مرطوب زندگی می‌کنید، کمپرسورهای روتاری گزینه‌ی مناسبند.
معمولا در تهران هر فضای 20 متری در اتاقی که آفتاب گیری زیادی دارد و دارای چندین پنجره است به 18000 بی تی یو سرمادهی نیاز دارد.
درصورتی که دو تاسه اتاق به نحوی درکنارهم قرار گرفته باشدکه با وصل یونیت بیرونی بتوان به هر سه فضا اتصالات را رساند می توان از یک کمپرسور با قابلیت وصل چند کولر به آن بهره برد. در این صورت مثلا برای سه اتاق 15 متری که هر کدام به 12000 بی تی یو سرمادهی نیاز دارد می توان با خرید یک یونیت 36000 BTU و سه پنل 12000 BTU به هدف مورد نظر رسید.
فضاهای بزرگی مانند سالن های کنفرانس و … بایستی توسط کولر با پنل های متعدد خنک شود با توجه به تعداد افرادی که در سالن قرار می گیرند پنل ها بایستی در فواصل مناسب نصب گردد. به عنوان مثال می توان از یک یا چند کولر 48000 با چندین پنل استفاده کرد.
درفضاهای بزرگی که بامشکل نصب متعدد پنل همراه است معمولا کولرهای ایستاده قرار می گیرد. یونیت این کولرها در فضای بیرون قرار می گیرد و اتصالات به واحد داخلی وصل می شود . کولرگازی ایستاده نیازی به نصب دیواری ندارد و واحد داخلی روی زمین قرار می گیرد. پرتاب باد این کولر ها بیشتر است . مدل های ایستاده در اصل کولر گازی اسپلیتی می باشد که واحد داخل آن به جای پنل دیواری ، واحد ایستاده داخلی است . معمولا توان این کولرها حدود 48000 تا 80000 BTU می باشد.
از کولرهای گازی در چه مکان‌هایی می‌توان استفاده کرد؟
در واقع کولرهای گازی برای عمل سرمایش و گرمایش محیط در مکان‌های مختلف به کار گرفته میشود.
امروزه مردم به جای اینکه از کولرهای آبی استفاده کنند از کولرهای گازی برای سرد کردن محیط ساختمان استفاده می‌کنند.
هر وسیله ای از دیدگاه هر شخصی معایبی دارد.
در واقع با توجه به نیاز و امکاناتی که افراد از کولر گازی دارند ممکن معایب کم و بیش برای این دستگاه وجود داشته باشد.
تفاوت میان سیستم‌های سرمایشی کولر گازی را با کولر آبی:
تفاوت کولر گازی با سیستم‌های بسیار بزرگ سرمایشی مثل اسپلیت مرکزی، چیلرها و.. :
