آبسردکن به دستگاهی گفته میشود که برای سرد نمودن آب آشامیدنی مورد استفاده قرار میگیرد.
آبسردکن ها معمولاً به چند دسته تقسیم میشود که در زیر به چند نمونه از آنها اشاره کرده ایم:
- آبسردکنهای مخزن دار مجهز به شناور
- آبسردکنهای بابلر (بطری‌دار باقابلیت تعویض بطری)
- آبسردکن آنی (بدون مخزن آب آشامیدنی)
آب سردکن‌های مخزن دار مجهز به شناور
این آبسردکنها به آب‌لوله‌کشی وصل می‌شوند و مخزن آنها توسط یک شیر مجهز به شناور همیشه پر می‌ماند و همچنین برای آب اضافی که ممکن است در حین خوردن آب سرد پیدا شود، مستقیماً به مجرای فاضلاب وصل هستند. بیشتر این نوع را در شرکت‌ها و محل‌های عمومی می‌توان دید.
این نوع آبسرد کن‌ها معمولاً از یک سیستم پمپ حرارتی (مانند یخچال) برای خنک کردن آب استفاده می‌نمایند. لوله‌های اواپراتور به شکل لوله مسی به دور یک مخزن فلزی جوش می‌خورد. آب وارد مخزن میشود و با مصرف برق توسط مدار خنک‌کننده، خنک میشود. با مصرف آب، شناور تعبیه‌شده در مخزن پایین می‌آید و شیر آب ورودی باز میشود تا مخزن پر شود.
برای رعایت اصول بهداشتی لوله‌های اواپراتور که حاوی گاز است نباید با آب مصرفی تماس پیدا کند. به عبارتی لوله‌ها باید خارج مخزن باشند. که این خود اتلاف انرژی چشمگیری را در پی دارد. قدرت سیستم برودتی باید به‌اندازه‌ای باشد که دیواره‌های مخزن یخ نزند ولی آب به‌سرعت خنک شود!
ظرفیت سرمایش
بر اساس شرایط استاندارد آبسردکنها باید در یک ساعت نصف ظرفیت مخزن خود آب‌خنک تحویل دهند. مثلاً آب‌سردکنی با مخزنی به حجم ۱۵۰ لیتر اگر استاندارد باشد باید ۷۵ لیتر در ساعت آب‌خنک دهد. یا به عبارتی ظرفیت سرمایش آن ۷۵ لیتر بر ساعت است.
چرا آبسردکنها معمولاً آب گرم می‌دهند؟
اگر ناگهان نرخ مصرف آب بالا رود (مثلاً ساعات پس از ناهار) همان‌طور که گفته شد آب‌خنک شده از مخزن خارج میشود و از شیر شناور آب گرم جایگزین آن میشود. بنابراین نرخ مصرف آب سرد باکیفیت دمای آب نسبت عکس دارد. یعنی هر زمان آب بیشتری مصرف کنیم به‌تدریج آب گرم‌تری نصیبمان میشود. مثلاً فرض کنید ساعت ۱۱ صبح آبسردکن را به برق وصل می‌کنیم. آب در عرض یک ساعت به دمای ۹ درجه سانتی‌گراد می‌رسد البته اگر کسی در عرض این‌یک ساعت آب ننوشد. آب درون مخزن در بهترین شرایط ممکن در دمای ۹ درجه سانتی‌گراد قرار دارد. ساعت ۱۲ ظهر است نفر اولی که از آبسرد کن استفاده می‌کند، آب ۹ در جه مصرف می‌کند اما همان مقدار که او آب مصرف می‌کند آب گرم جایگزین آب‌رفته از مخزن میشود. بنابراین نفر بعد آب گرم‌تری می‌خورد و همین‌طور برای نفرات بعد درحالی‌که آبسردکن فرصت خنک کردن آب درون مخزن را ندارد به همین علت در ساعات پیک مصرف آب آشامیدنی همه آب گرم می‌خورند.
آبسرد کن‌های بابلر (با بطری)
منبع آب مصرفی در آنها به‌صورت بطری‌های بزرگی است که به‌طور وارونه روی آبسردکن قرار می‌گیرند و بعد از خالی شدن باید بطری خالی را با بطری جدیدی که پر از آب است جایگزین کرد. این آبسردکنها نیز از پمپ حرارتی بهره می‌برند اما اواپراتور به‌صورت صفحه‌ای است که جدا از مخزن بوده و آب در حجم کم با قرار گرفتن بر روی صفحه خنک میشود این سیستم برای مناسب برای استفاده در مکان‌هایی با مصرف آب کم هست.
آبسردکن آنی (ANI)
این نوع آبسرد کن در سال ۲۰۰۷ میلادی اختراع و ثبت گردید. سیستم خنک‌کننده مورداستفاده همان پمپ حرارتی یا سیکل یخچال است اما امکانات ذخیره انرژی در سیستم تعبیه گردیده است و منبع آب آشامیدنی که در مواردی منبع تجمع آلودگی‌هاست حذف گردیده است. در این نوع از آبسردکن آب به‌صورت لحظه‌ای آنی خنک می‌گردد از همین روی با افزایش نرخ مصرف آب دمای آب افزایش نمی‌یابد لذا در ساعات پیک مصرف آب سرد نیز دمای آب ثابت و بین ۱۳-۹ درجه سانتی‌گراد هست.
همچنین با این سیستم امکان لوله‌کشی آب‌خنک به نقاط مختلف میسر هست به عبارتی در اماکن بزرگ که احتیاج به ارائه آب‌خنک در چند نقطه احساس شود، مانند ساختمان‌های چندطبقه، می‌توان از این سیستم به‌عنوان پکیج آب سرد مرکزی بهره برد و با لوله‌کشی و طراحی چشمه آب را انتقال داد زیرا برخلاف دو نوع یادشده فشار آب خروجی به فشار استاتیکی منبع وابسته نیست.
مزایای آب سرد کن
- تمیز و خنک نگه داشتن آب درون بطری تا مدت ها
- عدم نیاز به اضافه نمودن هرگونه مواد جهت تصفیه آب ( بخصوص جهت مدل هایی که امکان فیلتراسیون آب را دارند.)
- امکان ارائه آب در سه حالت خنک ، گرم و داغ(برای مدل هایی که این امکان را دارند)
- نصب آسان
- صرفه جویی در مصرف انرژی به دلیل خاصیت عایق بودن آن و جلوگیری از ورود و خروج هوای گرم و سرد به داخل محفظه
- زیبایی و دوام
- قابلیت تنظیم دمای مورد نیاز برای آب
دستگاه‌های آب سردکن از نظر نحوه تغذیه به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- آبسردکنهای منبع بالا
- آبسردکنهای منبع پایین
- آبسردکنهای متصل به آب شهری
آبسردکنهای منبع بالا
در آبسردکنهای منبع بالا، همان‌طور که از نامشان پیداست، منبع یا دبه آب در بالای دستگاه قرار میگیرد. این محصولات طوری طراحی‌شده‌اند که منبع‌ها با شکل‌های مختلف روی آنها نصب شوند. امکان استفاده از منبع‌های ساده و منبع‌های فیلتردار وجود دارد. ازآن‌جا که تهیه منبع آب از هر مدلی که باشد بر عهده خریدار است، صاحب آبسردکن با تنوع زیادی از منبع‌های آب در اشکال، حجم و کارآیی مواجه خواهد بود.آبسردکنهای منبع بالا در انواع ایستاده و رومیزی تولید می‌شوند.
آبسردکنهای ایستاده سه زیرگروه هم دارند: آن‌هایی که قسمت زیرین دیواره‌ای بیش نیست، گروهی دیگر در قسمت زیرین دارای کابین یا یک فضای خالی با در هستند و درنهایت گروهی که در قسمت زیرین دارای یخچالی کوچک هستند که درواقع محفظه‌ای برای خنک کردن نوشیدنی‌های بسته‌بندی‌شده یا مواد غذایی در حجم کوچک است.
آبسردکنهای منبع پایین
در این گروه دبه‌های آب در قسمت زیرین دستگاه جای می‌گیرند و آب به‌وسیله پمپ داخلی مکیده میشود. مزیت تولید این سری محصولات در زیبایی، در معرض نور نبودن دبه آب و نیز تعویض و پرکردن راحت‌تر منبع آب است. نبود منبع و تجهیزات اضافه روی دستگاه امکان جایگیری آبسردکن در دکور، کابینت و … را فراهم می‌کند ولی در قسمت زیرین دیگر فضایی باقی نمی‌ماند.
آبسردکنهای منبع پایین تنها به‌صورت ایستاده ساخته می‌شوند و نمی‌توانند به‌صورت رومیزی ارائه شوند.
آبسردکنهای متصل به آب شهری
دسته آخر آبسردکنها آن‌هایی هستند که هیچ منبع آبی ندارند و به‌صورت مستقیم به یک شیر آب شهری متصل می‌شوند. مزیت اصلی آنها عدم نیاز به پرکردن مخزن یا خرید دبه آب است. البته استفاده از چنین دستگاه‌هایی فقط در مکان‌هایی ممکن است که دسترسی به شیر آب وجود دارد. آب سردکن‌های متصل به آب شهری در ابعاد مختلف و به‌صورت ایستاده یا رومیزی ساخته می‌شوند و در قسمت زیرین انواع ایستاده ممکن است کابین یا یخچال هم وجود داشته باشد.
آب سرد _ آب گرم
اکثر دستگاه‌های آبسردکن امروزی قابلیت گرم کردن آب تا دمای نزدیک به جوش را هم دارند. به‌این‌ترتیب با تهیه یک دستگاه، هم آب سرد و هم نوشیدنی گرم مثل چای کیسه‌ای یا قهوه فوری یا انواع دم‌نوش‌ها به‌سرعت آماده میشود.
نکات ایمنی
در مدل‌های باکیفیت که به ایمنی هم توجه میشود علاوه بر سنگین کردن پایه دستگاه و طراحی ویژه از واژگون شدن آن در اثر ضربه‌های غیر عمد و احتمالی جلوگیری میشود.
علاوه بر این‌ها برای جلوگیری از سوختگی احتمالی با آب داغ در مدل‌هایی که دارای آب‌گرم‌کن هستند دکمه‌ای ایمنی در نظر گرفته میشود تا کاربر با آگاهی و دقت نسبت به پرکردن لیوان اقدام کند و از طرف کودکان کنجکاو خود را در معرض خطر قرار ندهند.
محل قرارگیری لیوان _ چکه گیر
تقریباً همه انواع آبسردکن و جوش آورها در زیر خروجی یا شیر آب، لبه‌ای دارند که می‌توان لیوان را روی آن قرارداد. در برخی مدل‌ها این تورفتگی یا بیرون آمدگی به‌صورت مشبک بوده و چکه گیر نیز محسوب میشود. مخزن یا سینی‌های چکه گیر باید قابلیت جدا شدن، تخلیه و شستشو داشته باشند.
دیوار_کابین _ یخچال
در دستگاه‌های ایستاده بهتر است که فضای زیرین دستگاه مورد مصرف قرار گیرد و تنها یک دیواره برای زیبایی نباشد. وجود کابین برای نگهداری لیوان‌ها یا ظروف کوچک کاربردی است و درصورتی‌که این کابین امکان سرد کردن هم داشته باشد درواقع به‌عنوان یک یخچال استفاده میشود. وجود یخچال در چنین دستگاه‌هایی کاربرد بسیاری دارد تا جایی که ادارات کوچک و مغازه‌دارها را بی‌نیاز از تهیه یخچال بزرگ می‌کند. استفاده از چنین دستگاهی در مکان‌های موقتی مانند غرفه‌های نمایشگاهی نیز کاربرد زیادی دارد.
جا لیوانی
تقریباً هیچ مدلی از آبسردکنها همراه جا لیوانی فروخته نمی‌شوند ولی به‌عنوان یک وسیله جانبی به کاربر پیشنهاد میشود. جا لیوانی‌ها در مدل‌های متنوعی عرضه می‌شوند. برخی از آنها دارای مگنت یا آهنربا هستند که به بدنه فلزی دستگاه می‌چسبند. در تهیه چنین جا لیوانی‌هایی باید از فروشنده سؤال شود که اگر بدنه آب سردکن فلزی است، آیا «بگیر» است یا «نگیر». این اصطلاح مربوط میشود به آلیاژ به‌کاررفته در فلز دیواره دستگاه؛ در انواعی که فلز نگیر دارند، آهنربا به آنها نمی‌چسبد.
گروه دیگری از جالیوانی ها آن‌هایی هستند که به دیوار وصل می‌شوند و نیاز به پیچ کردن به دیوار دارند.
جالیوانی الزامی نیست و بسیاری افراد لیوان‌ها را روی میز کنار دستگاهی حتی روی منبع آب قرار می‌دهند. ولی برای مرتب بودن و تمیز ماندن لیوان‌های کاغذی وجود جالیوانی بهتر است.
پدال یا شیر
در مدل‌های قدیمی آبسردکنها از شیر آب استفاده می‌شد ولی امروزه برای راحتی در استفاده از دستگاه‌های آبسردکن از پدال‌های فشاری یا دکمه استفاده میشود. تا زمانی که پدال یا دکمه نگه‌داشته شود آب از دستگاه خارج میشود. برای آب داغ معمولاً نیاز به فشردن یک ضامن ایمنی هم هست.
در مدل‌های پیشرفته امکان تعیین خروج میزان مشخصی آب وجود دارد و کاربر با قراردادن لیوان زیر خروجی و انتخاب آب سرد یا گرم مقدار مشخصی آب دریافت می‌کند.
فیلتر
در مدل‌های منبع‌دار می‌توان از منبع‌های فیلتردار استفاده کرد و در مدل‌های متصل به شیر، آب از فیلترهای نصب‌شده در مسیر ورودی تأمین میشود. نصب و استفاده از فیلتر در آبسردکنها در مکان‌های عمومی یا شرکت‌ها چندان به‌صرفه نیست و هزینه‌های زیادی را تحمیل می‌کند ولی اگر آبسردکن در شرکتی کوچک یا منازل استفاده میشود باعث تمیزی و سلامت بیشتر آب نوشیدنی می‌شوند.
از دیگر امکانات احتمالی دستگاه‌های آبسردکن می‌توان امکان تنظیم دمای آب گرم، خاموش و روشن کردن هر یک از خروجی‌ها، محافظ شوک الکتریکی و نمایشگرهای LED اشاره کرد.
آبسردکنها شاید در منازل چندان موردنیاز نباشند و تهیه آب سرد توسط یخچال‌ها و آب جوش توسط کتری و سماور انجام شود ولی در شرکت‌ها، مغازه‌ها و فروشگاه‌های بزرگ جزو لوازم ضروری محسوب می‌شوند. ترکیب دستگاه‌های مختلف در یک دستگاه (آبسردکن، جوش‌آور و یخچال) ازنظر صرفه اقتصادی نیز می‌تواند مفید باشد. هنگام انتخاب و خرید آبسردکن باید نیازها و انتظارات در نظر گرفته شوند چرا که اختلاف قیمت مدل‌های مختلف بسیار زیاد خواهد بود، همچنین دستگاه‌هایی با توان سرمایش و گرمایشی کمتر نیاز به زمان بیشتری برای تهیه آب با دمای موردنظر را دارند.
اصول اولیه کار آبسردکن ها
برای شناخت بهتر هر دستگاهی باید ابتدا اصول اولیه کار آن را بشناسیم. اگر بدانیم یک دستگاه چطور کار می کند حتما می توانیم بهتر از آن استفاده کنیم و در ضمن در موقع تهیه یا سرویس آن کار راحت تری خواهیم داشت. برخی از اصول اولیه کار آبسردکن ها به شرح زیر است:
- خنک سازی به کمک یک المان خنک کننده و یا کمپرسور انجام می شود.
- این خنک سازی از طریق لوله هایی به مخزن منتقل می شود. زمانی که آب سرد می شود، با همان سرما در مخزن می ماند.
- هنگامی که آب را برای نوشیدن می ریزید، سطح آب مخزن کاهش می یابد. پس از آن، مخزن از طریق گالن آب یا آب شهری پر می شود.
- آبسرد کن هایی که آب گرم را نیز در اختیار شما قرار می دهند علاوه بر خنک کننده دارای یک سیستم گرمایشی و دو مخزن هستند.
- آبسرد کن هایی که مجهز به فیلترینگ هستند، دارای سیستم تصفیه اند که آب را قبل از ورود به مخزن تصفیه می کنند.