دستگاه‌های تصفیه هوا، آلودگی هوا را از بین می‌برند! عموم مردم به اشتباه، چنین برداشتی از دستگاه‌های تصفیه هوا دارند و بعضاً افراد سودجو نیز برای فروش بیشتر اجناس خود، به آن دامن می‌زنند. درواقع، هیچ دستگاه تصفیه هوایی توان از بین بردن «آلودگی هوا» به معنای عام آن و جایگزینی اکسیژن خالص را ندارد. اما حقیقت دستگاه‌های تصفیه هوا چیست؟
دستگاه‌های تصفیه هوا، محصولاتی هستند که در اندازه‌های مختلف، تولید و روانه بازار می‌شوند. از مدل گردنی برای مصرف شخصی و تصفیه هوای داخل خودرو گرفته تا دستگاه‌های بزرگ برای مصارف خانگی و صنعتی، همگی تحت نام تصفیه هوا تولید می‌شوند. این دستگاه‌ها همان‌طور که از نام آن‌ها مشخص است، تنها می‌توانند هوا را در یک فضای بسته مانند اتاق، پالایش کنند تا هوای محیط از مواد حساسیت‌زا، برخی میکروب‌ها، گرد و غبار، پرز فرش، مبل و موی حیوانات پاکیزه شود. دستگاه‌های تصفیه هوا، کارایی و بازده متفاوتی دارند که از 30 تا 99.99 درصد تفاوت می‌کند.
دکتر جبرائیل نسل سراجی، استاد دانشکده بهداشت و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به اینکه هر دستگاهی که بتواند هوا را از گرد و غبار، انواع بخار یا گاز پاکیزه کند قطعاً مفید است، گفت: «ذرات هوا برد در هوا یا جابه‌جا می‌شوند یا همان‌جا تولید می‌شوند. این ذرات بسیار ریز هستند و اندازه آن‌ها به 3-4 میکرون می‌رسد. باید دید که دستگاه‌های تصفیه هوا از چه فیلترهایی برای پاکیزه‌سازی هوا استفاده می‌کنند.»
فیلترهای گوناگون دستگاه‌های تصفیه، وظیفه اصلی را در تصفیه هوا به عهده دارند. نحوه کار این دستگاه‌ها به این شکل است که هوا به داخل محفظه کشیده می‌شود و سپس با عبور از لایه‌های مختلفی از فیلترها نظیر فیلتر گرد و غبار، فیلتر ریزگردهای میکروسکوپی و هوابرد، فیلتر مواد آلرژ‌ی‌زا و موی حیوانات، فیلتر کربن اکتیوشده (برای گرفتن بوهای مختلف ازجمله سیگار) و … دوباره به فضای اتاق دمیده می‌شود. اما باید توجه داشت که فیلترها از نوعی نباشند که گاز ازن (که محرک دستگاه تنفسی و ریه‌هاست) و یون منفی تولید کنند.
در میان مردم، تصور اشتباهی رواج دارد مبنی بر اینکه دستگاه‌های تصفیه هوا، آلودگی هوا را نیز از بین می‌برند و استفاده از آن‌ها به این معنی است که هوایی که استنشاق می‌کنیم کاملاً سالم و عاری از هرگونه عامل بیماری‌زا خواهد بود. درصورتی که دستگاه‌های تصفیه هوا تأثیری در کاهش یا از بین بردن آلودگی هوا ندارند، بلکه آلاینده‌ها باید از منبع تولید کنترل شوند. دستگاه‌های تصفیه هوا براساس نوع و اندازه، هر یک برای فضایی با وسعت معین طراحی شده‌اند که می‌تواند به اندازه یک اتاق کوچک یا یک خانه چند صد متری باشد.
دکتر سراجی با عنوان این مطلب که عملکرد هر دستگاه را باید با توجه به هدفی که مدنظر داریم سنجید، می‌گوید: «البته همه دستگاه‌ها بد نیستند و همه آن‌ها خوب هم نیستند. باید ببینیم از یک دستگاه چه انتظاری داریم و آیا این دستگاه انتظار ما را برآورده می‌کند. برای مثال، به جز ریزگردها و ذرات معلق، مواد شیمیایی بسیاری در هوا موجود است که برای پالایش آن‌ها، نیاز به تصفیه‌کننده‌های شیمیایی است نه یک فیلتر ساده. هرچند این فیلتر در تمام دستگاه‌ها وجود ندارد و باید به صورت موردی به ارزیابی عملکرد دستگاه‌ها پرداخت.»
شرکت سامسونگ الکترونیکس از جمله شرکت‌های تولیدکننده دستگاه‌های
تصفیه هوا است. این شرکت در محصولات خود برای پاکیزه‌سازی هوا از فیلترهای
متعددی بهره می‌گیرد که نه تنها گاز ازون و یون منفی تولید نمی‌کنند، بلکه هوای
اتاق را از ریزگردهای کوچک‌تر از یک میکرون پاکیزه کرده و به کمک فناوری دکتر
ویروس (Doctor Virus) و با انجام یک‌سری واکنش‌های شیمیایی، باکتری‌ها و ویروس‌ها را نیز
پالایش می‌کنند. سامسونگ به سبب همین تکنولوژی و عملکرد بهینه دستگاه‌های خود موفق
به کسب بیش از 15 تأییدیه سلامت شده است. این تأییدیه‌ها در زمینه قابلیت حذف بیش
از 99 درصدی برخی ویروس‌ها و باکتری‌ها از جمله آنفلوآنزا نوع A، کرونا، MRSA، استافیلکوکوس و … از
سوی دانشگاه‌ها و مراکز علمی معتبر کشورهای انگلستان، کره‌جنوبی و ژاپن به این
شرکت اهداء شده است.
در شرایط کنونی شاید تنها راه برای فرار از امراض ناشی از آلودگی هوا، تهیه‌ی دستگاه تصفیه باشد. اما هنگام خرید چنین دستگاهی به چه نکاتی باید توجه داشته باشیم؟
باتوجه‌به رشد شهرنشینی و افزایش آلاینده‌های ناشی از دود کارخانه‌ها و وسایل نقلیه، ساکنان شهرهای بزرگ با مشکلی به نام آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مشکل در فصول سرد سال به‌دلیل بروز پدیده‌ای به نام وارونگی حادتر می‌شود و تنفس را برای افراد سخت‌تر می‌کند؛ به‌طوری‌که باعث بروز مشکلات تنفسی می‌شود. در چنین شرایطی، توجه به سلامت هوایی که تنفس می‌کنیم بیش‌ازپیش اهمیت می‌یابد. از آنجا که به‌طور معمول هر فرد بیش از نیمی از یک شبانه‌روز را در منزل به سر می‌برد، عاقلانه است که برای بهبود سلامت هوا در منزل چاره‌ای اندیشیده شود. دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا راهکاری برای بهبود کیفیت هوا در منازل به‌شمار می‌آیند. این دستگاه‌ها انواع مختلفی دارند که هر کدام مصارف، مزایا و معایب خاص خود را دارند که هنگام خرید باید مورد توجه قرار گیرند.
در این مطلب به بررسی نکات مهم هنگام خرید دستگاه تصفیه‌ی هوا می‌پردازیم.
در محیط خانه علاوه‌بر آلاینده‌های موجود در هوا، پرز فرش، بوی غذا، پرهای ریز پرنده‌ی خانگی، بوی رنگ، دود سیگار و گرد و خاک نیز می‌توانند وجود داشته باشند که هر کدام از آن‌ها امکان بروز مشکلاتی مانند آسم و آلرژی و میگرن را افزایش می‌دهند.
حالا که با اهمیت تصفیه‌ی هوا آشنا شدیم به نکاتی که لازم است هنگام خرید مورد توجه قرار دهیم می‌پردازیم.
۱. فضای پوشش
اولین موردی که باید در نظر گرفت مقدار فضایی است که قصد دارید هوای آن را تصفیه کنید. این موضوع درواقع مهم‌ترین موردی است که باید مد نظر قرار گیرد. پیشنهاد می‌شود که ظرفیت فضای پوشش تصفیه‌ی هوایی که تهیه می‌کنید کمی بیشتر از اندازه‌ی اتاق مورد نظر شما باشد. در نظر داشته باشید که ظرفیت پوشش این دستگاه‌ها به مترمکعب محاسبه می‌شود. هنگام محاسبه‌ی فضای اتاق خود ارتفاع را نیز باید در نظر بگیرید. به‌طور مثال یک دستگاه تصفیه‌ی هوا که ظرفیت آن ۴۵۰ تا ۵۰۰ متر مکعب است، می‌تواند برای اتاقی با ۳۰۰ متر مکعب فضا و ۹ متر ارتفاع مناسب باشد.
۲. عملکرد
الف) نرخ تحویل یا CADR
نرخ تحویل درواقع به شما می‌گوید چه مقدار هوای تصفیه‌شده از دستگاه خارج می‌شود و سرعت عملکرد دستگاه چقدر است. هرچه CADR بالاتر باشد ظرفیت تصفیه‌ی دستگاه نیز بالاتر است. براساس فضای اتاقی که قصد قرار دادن دستگاه تصفیه در آن را دارید می‌توانید دستگاهی با نرخ تحویل بالاتر برای آن فضا انتخاب کنید.
ب) تهویه در ساعت یا ACH
ACH مشخص می‌کند که دستگاه تصفیه در هر ساعت چند بار موفق به تصفیه‌ی کامل هوای اتاق می‌شود. باتوجه‌به بالا بودن آلودگی هوا در برخی شهرها، لازم است دستگاهی انتخاب شوند که دارای ACH چهار باشد؛ یعنی هر ۱۵ دقیقه یک بار هوای اتاق را کاملا تصفیه کند.
جالب است بدانید به‌دلیل وجود فضای رقابتی در بازارِ دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا، شرکت‌ها معمولا نرخ تحویل (CADR) را بالا می‌برند و روی این مورد مانور تبلیغاتی بیشتری می‌دهند؛ در صورتی که در مورد تهویه در ساعت (ACH) عموما سکوت می‌کنند. توجه داشته باشید حتی اگر دستگاهی فضای پوشش بالایی داشته باشد اما تهویه در ساعت آن پایین باشد، باید به عملکرد کلی آن شک و در خرید آن تجدید نظر کرد.
۳. فناوری
فناوری مورد استفاده در یک دستگاه تصفیه‌ی هوا عامل بسیار مهمی در انتخاب و خرید آن به شمار می‌آید. اساسا فناوری مورد استفاده در این دستگاه‌ها به دو بخش کلی اکتیو (Active) و پسیو (Passive) تقسیم می‌شوند. شما به‌عنوان خریدار باید فرق بین این دو فناوری را بدانید:
- اکتیو: تصفیه هوای اکتیو، عامل‌هایی در فضا آزاد و از این طریق آلاینده‌های موجود در هوا را یونیزه می‌کند و باعث رسوب آن‌ها می‌شود. دستگاه‌هایی که از این فناوری استفاده می‌کنند چنان‌چه Ozone-safe نباشند، گاز اوزون ساطع می‌کنند که برای استفاده داخل منزل مناسب نیستند و برای ریه ضرر دارند. پس لازم است هنگام تهیه‌ی دستگاه‌هایی با فناوری اکتیو و یونیزاسیون، به این مورد توجه داشته باشید.
- پسیو: تصفیه‌هوای پسیو، به کمک فیلترهای موجود در آن آلاینده‌ها را جذب می‌کند و گاز اوزون نیز آزاد نمی‌کند. بنابراین، این نوع دستگاه‌ها برای استفاده در محیط منزل گزینه‌های بهتری به‌حساب می‌آیند.
در جدول زیر مطرح‌ترین فناوری‌های تصفیه‌ی هوا، مزایا و معایب هر کدام را مشاهده می‌کنید:
| فناوری | مزایا | معایب |
| هپا | تأثیرگذارترین فناوری موجود با زدودن ۹۹.۹۷ درصد از آلودگی‌هامورد استفاده در محیط‌های پزشکی سراسر دنیا | نیاز به تعویض مداوم فیلتر |
| الکترواستاتیک | بی‌نیاز از تعویض فیلتر | تنها ۳۰ درصد از ذرات را پاکسازی می‌کندقادر به پاکسازی کامل هوای یک محیط بسته نیست |
| اوزون | قابلیت ازبین‌بردن بوهای شدیدضد باکتری و قارچ و ریزگردها | خطرآفرینی شدید برای ریه‌هاخطرناک برای استفاده در محیط‌های زندگی |
از سایر فناوری‌های مورد استفاده در این دستگاه‌ها می‌توان به کربن فعال (Activated Carbon) و اشعه‌ی ماورای بنفش اشاره کرد. کربن فعال به‌دلیل فرایندهایی که روی آن اعمال می‌شوند، دارای منافذ بسیار ریزی است و خاصیت جذب و میکروب‌زدایی بالایی دارد. نقش کربن فعال، حذف بو و به دام انداختن ذرات شیمیایی معلق در هوا است. از سوی دیگر اشعه‌ی ماورای بنفش می‌تواند آلاینده‌هایی را که روی فیلترهای دستگاه تصفیه انباشه شده‌اند خنثی کند. میزان تأثیرگذاری اشعه بستگی به زمانی دارد که این آلاینده‌ها در معرض آن قرار می‌گیرند.
۴. فیلترها
مهم‌ترین بخش یک دستگاه تصفیه‌ی هوا، فیلترهای آن است. بنابراین، نوع و کیفیت فیلترهای به‌کاررفته در دستگاه نقش تعیین‌کننده‌ای در تأثیرگذاری آن خواهند داشت. فیلترها باید آلاینده‌هایی مانند پشم و پرز، غبار، دود، بو و سایر موارد مضر موجود در هوا را به خود جذب کنند. قبل از هرچیز دستگاه تصفیه باید دارای یک پیش‌فیلتر باشد تا ذرات نسبتا درشت مانند مو را در همان مرحله‌ی ورود هوا به دستگاه دفع کند. پس از آن فیلتر هپا (HEPA) از اهمیت بالایی برخوردار است.
باید در نظر داشته باشید که تعویض فیلتر در این دستگاه‌ها هزینه‌های نسبتا سنگینی دارد. پس، از همان ابتدا دستگاهی انتخاب کنید که فیلترهای آن در بازه‌های زمانی طولانی‌تری نیاز به تعویض پیدا کنند. البته بازه‌ی زمانی مذکور ارتباط مستقیمی به میزان آلودگی هوای پیرامون شما خواهد داشت؛ اما معمولا ۴ تا ۵ ماه زمان مطلوبی است. باتوجه‌به این موضوع، برای افزایش عمر و عملکرد دستگاه لازم است فیلترهای آن هر از چندگاهی تعویض شود. پس نکته‌ای که باید مد نظر قرار دهید این است که دستگاه منتخب شما نشانگر تعویض فیلتر داشته باشد. این نشانگر زمان دقیق تعویض فیلتر را به شما اطلاع می‌دهد.
۵. قابلیت حمل
قابلیت حمل دستگاه تصفیه با وزن آن رابطه‌ی مستقیم دارد؛ اما هیچ رابطه‌ی معنی‌داری با توانایی دستگاه ندارد. باید مد نظر داشته باشید که یک دستگاه کوچک نیز می‌تواند توانایی تصفیه‌ی بهینه‌ی یک اتاق بزرگ را داشته باشد؛ پس نباید فریب اندازه‌ی بزرگ دستگاه‌ها را بخورید. دستگاه‌های بزرگ تصفیه، هم از لحاظ وزن و هم هزینه سنگین هستند و فضای زیادی اشغال می‌کنند.
۶. سروصدا و مصرف انرژی
توصیه می‌شود که هنگام خرید دقت کنید دستگاه، سروصدای زیادی تولید نکند. بلندی صدای تولیدی دستگاه عموما در مشخصات دستگاه با دسی‌بل (db) مشخص شده است. هر چی دسی‌بل پایین‌تر باشد آرامش بیشتری خواهید داشت. در خصوص مصرف برق و بهینه بودن و برچسب مصرف انرژی دستگاه نیز لازم است دقت کافی به خرج دهید؛ چرا که یک دستگاه پرمصرف که شبانه‌روز کار کند، می‌تواند باعث شود در پایان ماه با مشاهده‌ی قبض برق بیماری‌های تنفسی را ترجیح دهید!
۷. قیمت
بهتر است در خرید دستگاه تصفیه‌ی هوا خساست به خرج ندهید؛ زیرا دستگاه‌هایی که قیمت پایین‌تری دارند به نسبت عملکرد ضعیف‌تر و احتمالا در ادامه خرج بالاتری خواهند داشت که می‌تواند شامل هزینه‌ی فیلترها و مصرف برق باشد. بهترین دستگاه‌های موجود در بازار که استانداردهای رایج را دارند، بسته به ظرفیت و توان، قیمتی در حدود ۱.۵ تا ۳.۵ میلیون تومان دارند. به این نکته توجه داشته باشید که هزینه‌ای که بابت خرید یک دستگاه با کیفیت تصفیه‌ی هوا می‌پردازید هزینه‌ای است که برای تأمین سلامت خود و اعضای خانواده پرداخت می‌کنید. پس تا حد امکان از خرید دستگاه‌های ارزان و بی‌کیفیت خودداری کنید. زیرا این دستگاه‌ها نه‌تنها کمکی به سلامتی شما نخواهند کرد، بلکه در مواردی می‌توانند حتی تأثیر منفی نیز بر سلامت شما داشته باشند.
نکات کلی قابل‌توجه
۱. دستگاه تصفیه‌ی هوا در صورت باز بودن در و پنجره، تأثیر چندانی نخواهد داشت.
۲. سیاست یکی برای همه در این مورد جواب نمی‌دهد. یعنی یک دستگاه قابل حمل تنها از پس یک اتاق برمی‌آید نه کل خانه.
۳. به‌منظور کاهش هزینه‌ی مصرف برق، به‌دنبال دستگاهی با گزینه‌های ذخیره‌ی انرژی و رتبه‌ی عالی در برچسب انرژی باشید.
۴. در خصوص داشتن گارانتی، خدمات پس از فروش و سهولت تعویض فیلترها اطمینان حاصل کنید.
۵. دستگاه تصفیه‌ی هوا باید همیشه روشن باشد تا بازدهی مطلوبی ارائه دهد.